Konferencja FEANTSA 2015 Paryż
Kamiliańska Misja Pomocy Społecznej już po raz kolejny miała szansę wziąć udział w corocznej konferencji organizowanej przez Europejską Federację Organizacji Pracujących na rzecz Ludzi Bezdomnych (FEANTSA), która tym razem odbyła się w dniach 18-20 czerwca w Paryżu.
Pierwszego dnia mieliśmy okazję zobaczyć Paryż z perspektywy osoby bezdomnej. Martine, która jest bezdomną paryżanką oprowadziła nas po miejscach gdzie bezdomni mogą zatrzymać się na noc, zjeść posiłek, lub otrzymać inną pomoc. Okazało się, że na przykład Katedra Notre Dame jest nie tylko wspaniałym zabytkiem i atrakcją turystyczną, ale również miejscem w którym w każdy poniedziałek Rycerze Zakonu Maltańskiego wydają osobom bezdomnym posiłki oraz odzież. Czymś co było dla nas również zaskakujące był fakt, że hol jednego ze szpitali w centrum Paryża jest miejscem w którym osoby bezdomne mogą spędzać noc. Martine opowiedziała nam o specjalnej policji BAPSA (Brygada Pomocy Osobom Bezdomnym), która jest w kontakcie ze szpitalami i ośrodkami dla osób bezdomnych i zawsze stara się znaleźć miejsce w placówce pomocowej. Ten dzień pokazał nam, że życie osób mieszkających na ulicach w Paryżu nie różni się znacząco od losu osób mieszkających na ulicach Warszawy, a problemy, z którymi się borykają są bardzo podobne.
Kolejny dzień konferencji rozpoczęła sesja plenarna na której starano się odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób można połączyć różnorodne działania podejmowane na rzecz rozwiązywania problemu bezdomności na poziomie lokalnym, regionalnym, narodowym, oraz europejskim. Kluczowe kwestie jakie podejmowano w dyskusji to między innymi elementy polityki – programów politycznych w poszczególnych krajach wdrażanych w celu redukowania i zapobiegania bezdomności. Jednocześnie starano się zwrócić uwagę na oszczędności budżetowe, które ze względu na liczne kryzysy implementowane są w wielu europejskich krajach. Starano się także zdefiniować role jaką powinna pełnić Unia Europejska w działaniach podejmowanych na rzecz walki z kryzysem bezdomności.
Mike Allen prezydent FEANTSA powiedział, że celem spotkań jest wymiana doświadczeń pomiędzy poszczególnymi krajami, przy czym często pomoc osobom bezdomnych może się różnić. Ważne jest jednak pokazanie dobrych praktyk, które stanowić mogą inspiracje dla innych. Wyraził również nadzieję, że współpraca i stworzenie pewnego rodzaju więzi pomiędzy organizacjami pozwoli na rozwój polityki europejskiej w rozwiązywaniu problemu bezdomności.
Jako pierwsza w dyskusji głos zabrała Maria Stratigaki z Grecji. W ich kraju po kryzysie gospodarczym w 2009r. znacznie przybyło osób bezdomnych, przez chwile była nadzieja na poprawę tej sytuacji jednak Grecję po raz kolejny czekają problemy ekonomiczne. W dalszym ciągu brak jest narodowego programu mieszkaniowego. Nadal odpowiedzialność przerzucana jest wyłącznie na sektor lokalny. Problemem jak zwykle są pieniądze, a raczej ich brak, ale główny problem stanowi jednak brak jednego spójnego programu. W dalszym ciągu jest zbyt mało pracowników socjalnych, osób które ściśle pracują w sposób indywidualny z osobą bezdomną. Istnieje pewien program mieszkań socjalnych gdzie mogą trafić rodziny na pół roku. Fundusze przeznaczone na ten cel pochodzą ze środków publicznych, oraz od prywatnych sponsorów. W Grecji mocno skupiano się na rozwiązywaniu problemu bezrobocia i to na ten cel przeznaczane są największe środki. Sytuacja jednak nieco się poprawia i fundusze na pomoc bezdomnym systematycznie się zwiększają. Pomoc społeczna w chwili obecnej też jest lepiej rozwinięta niż przed kilkoma laty. Ciężko jest zaplanować długoletni program polityczny z racji na ciągłe zmiany w rządzie. Ważne jest również partnerstwo na poziomie lokalnym, a nie tylko skupianie się na rządowych programach. W chwili obecnej bardzo liczną grupę wśród osób bezdomnych stanowią imigranci napływający z Bliskiego Wschodu i Afryki. Otwierane są specjalne dodatkowe hostele dla uciekinierów z zagranicy. Imigranci w całym kraju mogą starać się o azyl. Organizacje pozarządowe we współpracy z rządowymi powołują nowe programy i wdrażają projekty opracowane specjalnie dla tych osób.
Kolejnym gościem zaproszonym do dyskusji był Tom Ritcher z Kanady. W Kanadzie szacuje się, że liczba osób bezdomnych sięga 35 tysięcy. Programy prowadzone na rzecz osób bezdomnych są bardzo skuteczne i chciałby podzielić się z nimi podczas spotkania. Jednym z większych sukcesów jest wdrożenie i kontynuacja programu „housing first” na coraz większą skalę. Dużym wsparciem są tutaj dotacje przeznaczane na ten cel ze środków publicznych. Zachęca do silnej mobilizacji w przekonaniu instytucji rządowych w subsydiowaniu programu. Na przykładzie swojego kraju radzi aby przedstawiono jak najwięcej korzyści i zalet płynących z realizacji programu „housing first”. Widzi wiele programów w Europie które robione są bardzo dobrze i ma nadzieje na współpracę i wzajemną pomoc w ich rozwoju, oraz przenoszeniu w różne części nie tylko Europy ale i całego świata.
Christopher Robert z Francji był kolejnym uczestnikiem panelu dyskusyjnego. Podkreślił, że ważne jest aby wypracować konkretne rozwiązania za które odpowiedzialne byłyby konkretne podmioty. Najgorsza jest niespójność i chaos we wdrażanych programach w różnych częściach kraju i na różnych poziomach. Skutkiem jest przerzucanie się odpowiedzialnością i brak racjonalnej pomocy. Rząd powinien dystrybuować środki i być odpowiedzialny za ich właściwy podział. Ważne jest przekonanie, że każdy z nas jest odpowiedzialny za to, że ludzie pozostawieni są sami sobie na ulicy. Jeśli my tego nie zrozumiemy jak inni mogą rozumieć nas. Bieda nie może być zjawiskiem normalnym, nie może być akceptowana przez instytucje na poziomie lokalnym, regionalnym, państwowym i europejskim. Każdy z tych podmiotów powinien wnosić coś od siebie na rzecz ograniczania problemu bezdomności i ubóstwa. Musi istnieć międzynarodowa polityka prawna i ekonomiczna która skupiać się będzie na tych problemach. Strategie mające na celu „zabranie ludzi z ulicy” powinny być wspólnie wypracowane i to jest właśnie zadanie FEANTSA. Polityka na poziomie lokalnym powinna być jasna spójna. Środki przeznaczone na budowę mieszkań i domów przeznaczonych dla ubogich to cel, nad którym powinniśmy razem współpracować.
Rafaelle Tangora z Włoch jako ostatni uczestnik dyskusji na spotkaniu plenarnym opowiedział o tym co według niego powinno być priorytetem w rozwiązywaniu kryzysu bezdomności. Chroniczna bezdomność to najtrudniejszy do rozwiązania – najbardziej skomplikowany problem. To z osobami chronicznie bezdomnymi najtrudniej się pracuje i to dla nich programy muszą być opracowywane w sposób szczególny, specjalistyczny. To wręcz niedopuszczalne aby ludzie przez wiele lat żyli na ulicy, aby ich życie zostało przez to tak mocno zdegradowane. Spotkanie organizowane przez FEANTSA pozwala na poznanie doświadczeń NGO zarówno z Europy jak i innych goszczących państw jak na przykład Kanady. Według niego podnoszenie jakości rozwiązań to jednak nie tylko podpatrywanie i kontynuacja programów zapoczątkowanych w przeszłości, chciałby aby wspólnie myślano nad nowymi projektami, aby wypracowywano nowe coraz lepsze strategie. Być może szukanie rozwiązań gdzie indziej przyniesie lepsze efekty, nie chciałby aby skupiano się tylko nad tym co działa teraz. Oczywiście dzielenie się dobrymi praktykami jest dużą zaletą spotkań i nie chce aby ich zaprzestano. We Włoszech w chwili obecnej także jest wiele imigrantów i dla nich szuka się specjalnych rozwiązań. Sugeruje jednak aby pamiętać, że bezdomność to nie tylko imigranci i ważne jest aby zawsze całościowo patrzeć na ten kryzys.
Mike Allen – podsumowując dyskusję zwrócił uwagę, że bez wypracowania technicznych stron rozwiązań, rządy poszczególnych krajów nie będą czuć odpowiedzialności za osoby w kryzysie bezdomności, nikt im o tym nie przypomni. Musimy położyć nacisk na przekonanie polityków ale i społeczeństwa, że bezdomność nie może być akceptowana. Musimy pokazać i udowodnić, że każdy kraj potrzebuje konkretnych strategii. Naszą misją jest także lobbowanie Unii Europejskiej do wspierania nas w pomocy ludziom, którzy stracili dach nad głową.
ROLA EUROPY W ROZWOJU SOCJALNEGO RYNKU MIESZKANIOWEGO
NicAongusa - Irlandia
W Irlandii w latach 2008 – 2013 odnotowano dużą skalę bezdomności. Cele jakie chciano by osiągnąć do 2020r. to innowacyjny, bezpieczny sektor mieszkaniowy, w tym zwiększenie zasobów mieszkaniowych. Planowana jest reforma sektora najmu prywatnego. Wzrost czynszów w tym sektorze spowodował zwiększenie bezdomności wśród rodzin z niskimi dochodami. Rynek prywatny jest bardzo „podzielony” – ponad 60% właścicieli posiada jedną własną nieruchomość. Poprawa regulacji w przepisach pozwalająca na łatwiejszy, tańszy najem mogłaby pomóc osobom, które w tej chwili nie mogą pozwolić sobie na najem od prywatnych właścicieli. Odpowiedź polityków – najem z pomocą pewnych przeznaczonych środków, bądź uwzględnienie popytu i podaży która po jakimś czasie zrównoważy rynek. W planach jest powstanie pewnych regulacji dających pewne zasoby mieszkaniowe. Wprowadzenie przepisów dających pewne zabezpieczenia ze strony kredytodawców i inwestorów, przy wsparciu rentowności finansowej. Powołanie czasowego biura regulującego ww. zasady na podstawie stworzonych wcześniej projektów przepisów prawnych. Trzy główne filary nad jakimi starać się będą pracować w Irlandii to: stworzenie nowych jednostek w polityce mieszkaniowej, wsparcie najmu prywatnego, oraz reforma – stworzenie ram w kwotach czynszów, zmiana anty-społecznych zachowań, przegląd i ocena działań politycznych. Wizja jaka przyświeca w realizacji tych celów to zapewnienie w największym możliwym stopniu dostępu do bezpiecznej, dobrej jakości mieszkań dostosowanych do potrzeb mieszkańców w przystępnej cenie i w zjednoczonej wspólnocie dla każdego gospodarstwa domowego. Ludzie objęci nowymi programami powinni otrzymać szanse na mieszkanie w miejscu gdzie jest dobry dostęp do edukacji dla ich dzieci, dobre połączenia komunikacyjne, bezpieczna okolica, szansa na dobre wychowanie dzieci.
Manuel Domergue – Francja.
We Francji sytuacja mieszkaniowa jest bardzo różnorodna podobnie jak w innych krajach członkowskich UE. Rodziny, osoby należące do klasy średniej nie jest stać na zakup mieszkania własnościowego. Istnieje pewnego rodzaju kryzys mieszkaniowy obejmujący osoby ubogie, których nie jest stać także na najem lokalów na wolnym rynku. W dużych miastach jak np. w Paryżu ceny najmów są bardzo wysokie. Analogicznie są one coraz niższe proporcjonalnie do odległości od centrum miasta. Jednak dostęp do kultury, edukacji, czy opieki medycznej jest tam na niższym poziomie przez co wiele osób czuje się pokrzywdzonych kiedy zostają zmuszone do zmiany miejsca zamieszkania. Budowa lokali socjalnych w dużych miastach utrudniona jest ze względu na brak możliwości, tj. zbyt wysoką cenę za grunt. Pozytywem jest, że w ostatnich latach nastąpiła poprawa standardów tych mieszkań, w tym, mi. in. większa powierzchnia lokali. Wysokie czynsze spowodowane kryzysem ekonomicznym przyczyniły się do zwiększenia skali bezdomności – zmusiły ludzi do wyprowadzenia się z lokali które zajmowali przez wiele lat. Osoby w trudnej sytuacji w chwili obecnej wspierane są przez władze miasta. Pojawiają się nowe regulacje w polityce mieszkaniowej dające osobom stabilność wydatków na czynsz i rachunki. Organizacjom pozarządowym chcącym wziąć udział w tworzeniu polityki mieszkaniowej ciężko jest walczyć o najem czy zakup lokali przeznaczonych na wsparcie osób w kryzysie ubóstwa i bezdomności. O planach miasta decydują różne grupy, w tym politycy i inwestorzy. Przemawia przez nich biurokracja. Ciężko przebić jest się z jakimkolwiek pomysłem najmu społecznego. Ze względu na brak polityki regulującej ceny najmu prywatni właściciele rządzą się własnymi prawami. Narzucają wysokie ceny i wiele osób zwłaszcza młodych udaje im się złapać w tę pułapkę. Rząd nie zaakceptował propozycji wspierania najmu mieszkań z zasobów miasta. Argumenty jakie wtedy przedstawiały organizacje pozarządowe zdawały się być bardzo mocne. Pokazano między innymi liczbę osób która zmarła tylko i wyłącznie z powodu bezdomności. Paryż jest miejscem specyficznym jeśli chodzi o bezdomność ze względu na liczną grupę imigrantów. Reformy jeśli już są przyjmowane to wdrażane są latami. Sprzedaż mieszkań prywatnym inwestorom po prostu bardziej opłaca się rządowi. Ekonomiści odgrywają główną rolę w sterowaniu rynkiem mieszkaniowym. Na szczęście pomoc społeczna rozwija się i jest coraz więcej punktów w których bezdomni mogą otrzymać wsparcie.
UE – Peter Ponuch
Analiza i koordynacja prac rządowych polityk mieszkaniowych. W marcu zostaną opublikowane rekomendacje opracowane na podstawie narodowych programów. Obecnie trwają prace nad ewaluacją, oraz tworzone są plany z uwzględnieniem lokalizacji. Popiera przekonanie o tym, że rynek prywatny nie może wypierać publicznego – powinny być zbalansowane. Ludzie powinni zawsze mieć możliwość wyboru czy chcą kupić czy wynająć mieszkanie. Warunki zarówno jednej jak i drugiej transakcji powinny określać jasne, równe dla wszystkich regulacje i przepisy. Chciałby aby podczas obrad Komisji Europejskiej opracowano programy kontrolowania i ochrony najmu. Postara się aby większy nacisk położono na rekomendacje dla rynków mieszkaniowych – opracowanie strategii najmu w tym socjalnego.
Kiedy mowa o problemie jakim jest bezdomność szczególną uwagę winniśmy zwracać na promowanie, ochronę i dawanie prawa do odpowiednich warunków mieszkaniowych dla wszystkich ludzi. Polityka i rynek mieszkaniowy odgrywają szczególną rolę zarówno w generowaniu jak i w redukowaniu bezdomności. Ponadto rynki mieszkaniowe były jednym z kluczowych czynników niedawnego kryzysu ekonomiczno - gospodarczego. Polityka mieszkaniowa jest sprawą jaka powinny zajmować się państwa członkowskie Unii Europejskiej. Komisja Europejska analizuje i tworzy pewne zalecenia dla Państw członkowskich, które dotyczyć maja rynków mieszkaniowych. Polityka mieszkalnictwa socjalnego jest obecnie omawiana na poziomie europejskim włączając w to pewne prawne aspekty.
Europa 2020 i socjalny pakiet inwestycyjny – przekształcenie rekomendacji europejskich na krajowe programy walki z długofalową bezdomnością.
Punktem wyjścia dla warsztatów dotyczących krajowych programów walki z bezdomnością mających na celu realizację europejskiej strategii Europa 2020 była prezentacja poprowadzona przez Juhe Kaakinena, prezesa Y-Fundation z Finlandii, który omawiał fiński model strategii walki z długoterminową bezdomnością.
Oczywiście dla przedstawicieli wielu krajów, opis sytuacji w Finlandii stanowił bardzo wyidealizowany obraz, który jest odległy od możliwości finansowych i gospodarczych innych państw ale niewątpliwie efekty programu, jego rozmach i zaangażowanie wielu instytucji robią duże wrażenie i mogą stanowić swego rodzaju „drogowskaz” pokazujący jakie efekty można uzyskać przy dobrej współpracy organizacji pozarządowych, administracji krajowej i lokalnej oraz firm prywatnych.
W realizacje programu zaangażowane są między innymi Ministerstwo Polityki Społecznej, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Zdrowia, Centrum Rozwoju Finlandii, Administracje jedenastu miast o najwyższej liczbie bezdomnych, Kościół, organizacje pozarządowe oraz firmy prywatne. Już sama liczba zaangażowanych w ten program instytucji wskazuje jak dużą platformę porozumienia trzeba wypracować aby skutecznie realizować krajową strategię walki z bezdomnością.
Podstawą programu w Finlandii jest założenie, ze mieszkanie jest podstawowym prawem socjalnym każdego obywatela. Postanowiono zlikwidować schroniska dla bezdomnych na rzecz mieszkań socjalnych i mieszkań chronionych z udziałem wsparcia różnego rodzaju pracowników socjalnych.
W wyniku wdrażania tego programu wybudowano lub wykupiono 2 800 mieszkań dla osób bezdomnych, zatrudniono 350 nowych pracowników socjalnych zajmujących się wsparciem osób bezdomnych oraz pomocą w zakresie doradztwa zawodowego, zdrowia i innych obszarów życia codziennego. Dzięki działaniom doradczym i pomocowym udało się zapobiec ponad 200 eksmisjom. W efekcie tych działań w latach 2008 – 2014 liczba osób długoterminowo bezdomnych w Finlandii zmalała o 1 150 osób.
Następnym etapem programu jest okres 2016 – 2020 w którym celem jest zmniejszenie liczby bezdomnych o 500 osób w ciągu każdego roku, pozyskanie 3 500 mieszkań oraz dynamiczny rozwój działań wspierających takie jak różnego rodzaju doradztwo specjalistyczne, kursy zawodowe i działania skierowane do konkretnych grup wiekowych, zawodowych i innych.
W dyskusji, która rozwinęła się po prezentacji, przedstawiciele delegacji z wielu krajów zwracali uwagę na to, że poza oczywistym aspektem finansowym takiego programu, konieczna jest zmiana sposobu myślenia o problemie bezdomności i to nie tylko w odniesieniu do urzędników ale również często w odniesieniu do organizacji pozarządowych i pracowników socjalnych zaangażowanych w ten program.
W podsumowaniu, uczestnicy spotkania zwracali również uwagę na to że:
- Program tego typu wymaga porozumienia, zaangażowania i skoordynowanych działań wielu różnych instytucji państwowych, samorządowych, lokalnych, organizacji pozarządowych i firm prywatnych.
- Uzupełnieniem programu muszą być działania prewencyjne zapobiegające popadaniu w bezdomność przez osoby i rodziny zagrożone bezdomnością.
- Wsparcie dla osób objętych programem jest podstawą jego skuteczności. Jednak formy tego wsparcia muszą być zróżnicowane i dostosowane do konkretnych potrzeb (osoby młode, osoby chore, osoby opuszczające zakłady karne, osoby zadłużone itp.). Same mieszkania nie rozwiążą problemu bezdomności.
- Bardzo istotne jest wypracowanie modelu współpracy z deweloperami i firmami budowlanymi jest bardzo ważne ze względu na konieczność zwiększenia podaży mieszkań na przystępnych warunkach.
- Uzupełnieniem programu mieszkaniowego powinny być programy wspomagające reintegrację społeczną, poprawiające jakość życia, aktywizujące w sferze życia poza zawodowego. Warsztaty pokazały, że przy dużym zaangażowaniu wielu interesariuszy oraz zmianie sposobu myślenia o problemie bezdomności, możliwe jest wdrożenie kompleksowej strategii, która przynosi bardzo wymierne efekty w walce ze zjawiskiem bezdomności.
